Wirtualne Muzeum Ewangelicyzmu Mazur Zachodnich
georgłł
Życiorys Cmentarz na ?Polskiej Górce? w Ostródzie, dzisiaj zapomniany i zaniedbany, skrywa zwłoki wielu wybitnych osób związanych z Ostródą i jej okolicami. Najbardziej znaną osobą spoczywającą tam jest chyba tylko pastor Gustaw Gizewiusz, dobrze znany ewangelikom z Ostródy. Spoczywa tam także wybitny mazurski przedsiębiorca Adolf Tetzlaff, twórca żeglugi turystycznej na Kanale Elbląskim. Człowiek, dzięki któremu…
Życiorys Christian Jakob Kraus zasłynął wprowadzeniem kapitalistycznej teorii Adama Smitha do pruskiego myślenia o ekonomii. Tym samym przyczynił się do późniejszego odkrycia nowego sposobu myślenia o gospodarce, którego efektem była tzw. pruska droga do kapitalizmu. Mimo to pozostaje na marginesie historii i w zasadzie mało kto pamięta o jego dziele i zasługach. Christian Jakob Kraus…
Rys historyczny Najstarszy cmentarz miejski w Ostródzie. Założony najprawdopodobniej w XVIIIw. Najstarsze zachowane nagrobki datuje się na XIX w. Większość mogił należy do ewangelickich mieszkańców miasta. Na cmentarzu można jednak odnaleźć liczne macewy z żydowskiej części. Zachowała się także mogiła z symbolami masońskimi. Na cmentarz prowadzi klasycystyczna brama z 1834r. Cmentarz znany jest przede wszystkim…
Rys historyczny Zabytkowy wiejski cmentarz ewangelicki z XIX wieku w Dziadyku (Greisenau). Miejsce pochówku lokalnych mieszkańców wyznania ewangelickiego. Do końca drugiej wojny światowej odbywały się na nim pogrzeby. Od tamtego czasu nieużywany. Obecnie uprzątnięty i objęty ochroną prawną. red. Ważne informacje Rok powstania: XIX w. Adres: Dziadyk, gm. Ostróda Miejsce spoczynku: Lokalni mieszkańcy wyznania ewangelickiego.
Rys historyczny Dawna kaplica grobowa ewangelickiego rodu Rose. Wybudowana w 1919 roku, jako część majątku rodzinnego. Ulokowana w dawnym parku przylegającym do pobliskiego pseudoklasycystycznego dworu z drugiej połowy XIX wieku. Po zakończeniu II wojny światowej stała się świątynią rzymskokatolicką jako kościół p.w. Jana Chrzciciela. Filip Lipiński – etnolog, teolog ewangelicki Ważne informacje Rok budowy: 1919…
Rys historyczny Zabytkowy kościół ewangelicki wybudowany w 1848 roku. Został zaprojektowany przez uczniów jednego z najwybitniejszych pruskich architektów – Karla Friedricha Schinkla, autora takich projektów, jak Altes Museum, Neue Wache, czy Neues Schauspielhaus w Berlinie. Kościół został zaprojektowany w duchu panującego wówczas romantyzmu. Nawiązuje do angielskiego neogotyku, o czym świadczy wykorzystanie charakterystycznego dla tegoż stylu…
Rys historyczny Historia kościoła w Dąbrównie sięga jeszcze czasów średniowiecznych. Świątynia została wybudowana w latach 1325-1350. Gdy Albrecht Hohenzollern w 1525 roku wprowadził w Prusach Reformację, kościół stał się świątynią ewangelicką. W swoim pierwotnym stanie służył on do roku 1600. Wówczas kościół przebudowano, powiększając go. Następna przebudowa nastąpiła w 1724 roku. Dobudowano wówczas boczne nawy…
Rys historyczny Durąg [hist. Doehringen; diec. ostródzka Kościoła Ewangelickiego Unii Staropruskiej] Wieś w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Ostróda, nad rzeką Dylewką. Na przełomie XIV i XV w. należała do Mikołaja z Durąga, działacza opozycji antykrzyżackiej, współzałożyciela Związku Pruskiego. We wsi od XIV wieku znajdował się kościół. W 1713 r. wzniesiono w Durągu nowy…
Rys historyczny Dylewo [hist. Doehlau; diec. ostródzka Kościoła Ewangelickiego Unii Staropruskiej] Osada w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Grunwald. Obecny kościół zbudowano w 1842 r. z wykorzystaniem elementów gotyckich z poprzedniej budowli. Data powstania pierwszego gotyckiego kościoła nie jest dokładnie znana. Stał już w XIV w. za czasów zakonu. W 1657 r. kościół…
Rys historyczny Gierzwałd [hist. Geierswalde, Geyerswalde, Gierkowo; diec. ostródzko-olsztynecka (Hohenstein) Kościoła Ewangelickiego Unii Staropruskiej] Wieś w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Grunwald. Po 1945 r. i jeszcze w latach 60. wieś nosiła nazwę ‚Gierkowo’. Pierwsze źródłowe informacje o Gierzwałdzie pochodzą z 1325 r. Obecny kościół z wieżą od zachodniej strony wybudowano prawdopodobnie na…
Rys historyczny Na ziemi ostródzkiej nie brakuje dawnych kościołów ewangelickich. Dziś większość należy do katolików, niektóre do metodystów. Losy kościoła w Glaznotach potoczyły się w sposób nieco odmienny i dziś służy jako ponadwyznaniowa świątynia ekumeniczna. Historia wsi sięga XIV w., natomiast kościół, jak się przyjmuje, powstał około 1400 r. W czasach katolickich zapewne nosił wezwanie…
Rys historyczny Truizmem wydaje się podkreślanie, że Iława, jak każde inne miasto dawnych Prus Książęcych przez ponad 400 lat była ośrodkiem protestanckim, a dokładniej luterańskim. Jej lokacja nastąpiła w 1305 r. i zapewne z tym rokiem należy łączyć powstanie parafii katolickiej w dawnej diecezji pomezańskiej ze stolicą biskupią w Kwidzynie. Z czasem miasto zaczęto nazywać…
Rys historyczny Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1410 r. kiedy został spalony. Kolejny kościół został doszczętnie zniszczony przez wojska francuskie w 1812 r. Obecnie istniejący murowany kościół został poświęcony 20.10.1893 r. Wieża stanęła obok. Fundatorem świątyni był ostatni dziedzic, Albert von Plötz. Wewnątrz był płaski kasetonowy strop. W ołtarzu był obraz Tonącego Piotra. Organy…
Rys historyczny Kurki [hist. Kurken; diec. olsztynecka (Hohenstein) Kościoła Ewangelickiego Unii Staropruskiej] Wieś w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Olsztynek. We wsi znajduje się kościół wybudowany w latach 1751-1753. W 1906 r. podwyższono ściany i wybudowano nową wieżę zwieńczoną dachem w kształcie hełmu. Jest to budowla jednonawowa z rozbudowanym chórem (typowe dla kościołów…
Rys historyczny Gotycki kościół w Leszczu pochodzi z XIV w. Był wielokrotnie przebudowywany. W 1828 r. dobudowano drewnianą wieżę. Ołtarz i ambonę pochodzące z 1720 r. połączono później w jedno. Organy zbudowano w 1841 r. W latach 20. XX w. do parafii w Leszczu należało 1100 ewangelików. Parafia była obsługiwana przez ewangelickiego księdza z Dąbrówna.…
Rys historyczny W 1594 r. wybudowano nowy kościół. Drewniana wieża (dzwonnica) z ośmiobocznym gontowym dachem, zbudowana przez cieślę Hansa Weicherta, pochodzi z 1685 r. (Wierna kopia wieży znajduje się w skansenie w Olsztynku, przy kopii kościoła z Rychnowa). Kolejną przebudowę i odnowienie kościoła wykonano w 1770 r. Wewnątrz był płaski deskowy strop. Ołtarz ambonowy pochodził…
Rys historyczny Mielno k/Olsztynka [hist. Mühlen; diec. olsztynecka (Hohenstein) Kościoła Ewangelickiego Unii Staropruskiej] Wieś w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Grunwald. Pierwsze wzmianki o Mielnie pochodzą z 1328 r. W 1410 r. Mielno zostało zniszczone przez wojska litewskie i polskie. Wieś była niszczona jeszcze w 1519, 1629, 1807 r. Na miejscu kościoła średniowiecznego, w…
Rys historyczny Pierwsze wzmianki dotyczące Miłomłyna pochodzą z 1315 r. Na przełomie XIII i XIV wieku obok Liwy – osady pruskiej – wzniesiono warownię krzyżacką, strzegącą przejścia między jeziorami. Na początku XIV w. zbudowano zamek i młyn, a obok powstało osiedle targowe Liwemühl (Młyn nad Liwą), które w 1335 r. uzyskało prawa miejskie. W latach…
Rys historyczny Średniowieczny kościół w Ornowie (niem. Arnau) wybudowany w 1410 roku. Od wprowadzenia Reformacji na tereny Prus w 1525 roku był kościołem luterańskim. Po 1817 roku i formalnym scaleniu Kościoła ewangelicko-luterańskiego i ewangelicko-reformowanego w Królestwie Prus był kościołem filialnym parafii ostródzkiej Kościoła Ewangelickiego Unii Staropruskiej, przy czym parafia zachowała swój luterański charakter. W ornowskiej…
Rys historyczny Drewniany kościół ewangelicki w Rychnowie (Reichenau). Został wybudowany w XVIII wieku w stylu mieszanym, łączącym elementy średniowieczne z późniejszymi. Kościół odzwierciedla specyficzny dla mazurskiej religijności styl łączący, z jednej strony, przywiązanie do form pobożnościowych funkcjonujących na Mazurach jeszcze od czasów średniowiecza z ewangelickim chrystocentryzmem i koncentracją na Piśmie Świętym. Na ścianach znajdują się freski…
Rys historyczny Dawny kościół ewangelicki w Stębarku (Tannenberg). Obecny kościół powstał w XVII wieku i został rozbudowany w 1909 roku. Przed wybudowaniem kościoła w Stębarku znajdowała się kaplica postawiona na rozkaz Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego Henryka von Plauen dla upamiętnienia rycerzy poległych w bitwie pod Grunwaldem. Z czasem kaplica urosła do rangi świątyni parafialnej. Kościół został…
Życiorys Pisząc o niedostatku duchownych w pierwszych latach powojennych, chyba jeszcze nikt się nie zajął udziałem w tym trudnym okresie duszpasterstwa dla ludności polskiej i pozostałych w kraju Niemców osób nieordynowanych – studentów teologii, przedwojennych kantorów i lektorów, a także sióstr diakonis i innych pobożnych mężczyzn, jak i kobiet. Tym chętniej chciałbym przypomnieć jedną z…
Życiorys Elisabeth Adelheid Hildegard von Thadden urodziła się w Morągu 29 lipca 1890 r. jako córka Adolfa von Thaddena (1858-1932), doktora praw, który w latach 1890-1894 pełnił funkcje miejscowego landrata i Ehrengardy z d. von Gerlach (1868-1909). Była starszą o rok siostrą Reinolda von Thaddena (1891-1976), prawnika i teologa, twórcy i pierwszego prezesa organizowanego co…
Życiorys Rejon Warmii i Mazur obfituje w znanych na całym świecie wybitnych przedstawicieli nauk, zarówno humanistycznych jak i ścisłych. Z okolic Iławy pochodzi Emil Adolf von Behring, pierwszy laureata Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny. Emil Adolf von Behring przybył na świat w miejscowości Hansdorf (aktualnie Ławice, pow. iławski), 15 marca 1854 roku jako syn nauczyciela…
Życiorys Kanał Elbląski jest kluczową drogą wodną przecinającą teren dawnego Oberlandu. Wpłynął on na rozwój gospodarczy terenu Prus Wschodnich, a także na rozwój turystyki w rejony Warmii i Mazur. Dzisiejszy tekst chcę poświęcić jednemu z głównych architektów Kanału Elbląskiego ? Georgowi Steenke. Georg Steenke przyszedł na świat 30 czerwca 1801 roku w Królewcu. Pochodził z…
Życiorys W polskich bibliotekach stosunkowo mało jest książek opisujących realia Mazur i ich mieszkańców z lat, gdy na ulicach dało się jeszcze usłyszeć język niemiecki bądź mazurską gwarę. Do absolutnych klasyków można zaliczyć zapewne ?Na tropach Smętka? Melchiora Wańkowicza, bądź powieści Erwina Kruka, jednakże był jeszcze jeden autor, głęboko zakorzeniony w mazurskiej kulturze, a mianowicie…
Życiorys Jedną z interesujących postaci, krótko, bo krótko, ale jednak związanych z Ostródą, był… No właśnie, kto: Jan Karol Sembrzycki, jak chcą jedni, może nawet Zembrzycki, czy Johannes (Karl) Sembritzki, jak uważają inni? A może rację mają obie strony? Mazur, Niemiec, Polak, czy Prusak? Prawdę mówiąc, jestem przekonany, że sam nie zawsze to wiedział. Czy…
Rys historyczny Nieistniejący już kościół w Lipowie (Leip) z 1715. Kościół był konstrukcją drewnianą, bez wieży. Wewnątrz znajdował się barokowy ołtarz i chrzcielnica, nad którą zawieszony był tzw. anioł chrzcielny. Drewniany kościół rozebrano w latach dwudziestych XX wieku i zbudowano nowy, murowany, który również już nie istnieje. Luteranizm w Lipowie pojawił się w 1532, siedem lat po…
Rys historyczny Dziś jedynym wiejskim zborem filialnym parafii ewangelicko-augsburskiej w Ostródzie są Łęguty. Dla porównania, w czasach przedwojennych na jej obecnym obszarze, obejmującym cztery powiaty niemieckich Prus Wschodnich działało kilkadziesiąt parafii, skupiających dziesiątki tysięcy wiernych. Po wojnie, jeszcze w latach 50-tych wymienia się na tym terenie 12 zborów, w tym Łęguty. Pierwsze powojenne nabożeństwa dla…
Rys historyczny Od średniowiecza w Ostródzie funkcjonował jeden kościół parafialny, przy Rynku. Po wprowadzeniu reformacji służył jako tzw. kościół miejski (farny) niemieckiej ludności miasta i okolic, a dla Polaków od schyłku XVI w. przeznaczony był mniejszy kościół wiejski (polski), wzniesiony tuż za nim. Oba padały ofiarą pożarów pustoszących miasto i były przebudowywane. W związku z…
Rys historyczny Pasłęk, dziś filiał parafii w Ostródzie, jak wiele innych miast dawnych Prus Książęcych przez kilka stuleci był wierny swej ewangelickiej tożsamości. Miasto znane było wówczas nie pod swą spolszczoną nazwą pruską, lecz pod tłumaczeniem miana, jakie nadali mu w końcu XIII stuleciu przybysze z zachodu Europy: Holąd, później Pruski Holąd (po niemiecku Preussisch…
Życiorys Kim był ks. Bruno Doehring, rozpoczynający karierę jako wiejski duchowny, już po kilku latach nadworny kaznodzieja cesarza Niemiec Wilhelma II i duchowny katedralny, a jeszcze później działacz polityczny Republiki Weimarskiej i teolog uniwersytecki, że zasłużył na określenie Pocieszyciela Berlina? Miano nadane nie przez możnego protektora, lecz mocą opinii publicznej stolicy Niemiec? Jak przebiegała jego…
Życiorys Ksiądz Gustav Agathon Harnoch jest jednym z najsłynniejszych duchownych ewangelickich związanych z Ostródą, a mimo to należy do mniej znanych, jeśli chodzi o biografię. Nazwisko słyszał każdy historyk zajmujący się dziejami kościelnymi Prus Wschodnich i Prus Królewskich, a to dlatego, iż jego dziełem życia jest do dziś ceniona „Kronika i statystyka kościołów ewangelickich w…
Życiorys Luteranizm w Ostródzie pojawił się bardzo wcześnie, bo już w roku 1525, kiedy zarówno Marcin Luter, jak i jego wierny współpracownik Filip Melanchthon stąpali jeszcze po tym świecie. Od samego początku reformacji na Mazurach, dość dużą część nowych wiernych stanowiła ludność polskiego pochodzenia. Przez wieki, gdy Prusy Książęce były lennem Rzeczypospolitej, polskojęzyczni luteranie na…
Życiorys Tereny Prus w ciągu swojej burzliwej historii wydały na świat wielu wybitnych filozofów i myślicieli. Jednym z nich był urodzony w Morągu (ówczesnym Mohrungen) Johann Gottfried von Herder, ewangelicki pastor, teolog, filozof, poeta i pisarz. Artykuł ten jest poświęcony właśnie jemu. Herder przyszedł na świat 25 sierpnia 1744 roku w biednej rodzinie w Morągu.…
Życiorys Ksiądz Otto Bowien jest dziś postacią dość dobrze znaną w Sopocie, gdzie ma nawet plac swego imienia, w Morągu jest mniej znany, ale tym bardziej wart przypomnienia, jest bowiem synem tego miasta, łączącym je z Perłą Bałtyku. Urodził się tu 28 września 1863 r. jako syn farbiarza tkanin i właściciela domu towarowego Theodora Bowiena…
Życiorys Było to tak dawno, że wiele faktów, miejsc, nazw, osób i dat zatarło się w pamięci. Jedno jest pewne: był wiek XVII i działo się to w Iławie, zwanej niegdyś Niemiecką, dla odróżnienia od leżącej bardziej na północ Iławy Pruskiej, określanej czasem po polsku Iławką (dzisiejszy Bagrationowsk w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej). Niewielkie miasto…
Życiorys Z Morąga pochodzi sporo osób, których nazwiska zapisały się złotymi zgłoskami w historii, nie tylko możny ród von Dohna, Johann Gottfried Herder czy teolog i rektor uniwersytetu w Wittenberdze Abraham Calovius (znany też jako Calov, Kalau). Taką postacią, ważną w dziejach dwudziestowiecznego niemieckiego protestantyzmu jest Reinold von Thadden (1891-1976), prawnik i polityk, rzec można…
Rys historyczny Kościół przy ul. Sienkiewicza, w którym gromadzą się na nabożeństwach metodyści i luteranie, to nie jedyna historyczna ewangelicka świątynia Ostródy. Drugą, nie tak okazałą – lecz za to o wiele starszą – jest obecny kościół salezjanów, któremu przez kilkaset lat towarzyszyła mniejsza budowla sakralna, znana jako kościół polski. Farą, czyli ?matką kościołów?, nazywano…